(R)ewolucja polszczyzny

Kilka lat temu toczyła się dyskusja na temat feminatywów (czyli żeńskich form) w języku polskim. Chodziło między innymi o nowe lub dotychczas rzadko używane nazwy zawodów i stanowisk piastowanych przez kobiety, np. ministra, profesorka, wykładowczyni, -lożka (kobieta-naukowiec), hutniczka, górniczka, pastorka, biskupka (w Kościołach protestanckich), itd. Osobiście nie mam nic przeciwko feminatywom, sam ich używam w swoich tekstach, literackie wliczając; ostatnio nawet musiałem upierać się podczas redakcji mojej powieści (premiera wkrótce), żeby zachowano żeńską nazwę pewnego stanowiska rządowego. Skoro pozycja zawodowa kobiet rośnie (acz w wielu branżach jeszcze zbyt wolno), język powinien za tym nadążać, nawet, jeśli miałoby to oznaczać dodawanie do niego neologizmów.

Teraz zachodzi podobna ewolucja – a może i rewolucja – polszczyzny, związana z tożsamością płciową i rozwojem wiedzy oraz świadomości w tym zakresie. Konkretnie – niebinarością, czyli zbiorczym określeniem tożsamości płciowych, które nie są ani wyłącznie męskie, ani wyłącznie kobiece, wychodzą poza ów podział. Nie będę tu wnikał w szczegóły; aby je poznać, polecam zajrzeć do odpowiednich opracowań rozpowszechnianych przez organizacje osób LGBT+.

Oto osoby niebinarne upomniały się o swój status językowy, czyli po prostu o to, by polska mowa je dostrzegała i nie zmuszała ich do stosowania form przypisanych tylko kobietom lub tylko mężczyznom. Szukają zatem dla dzieci lub siebie, jeśli chcą wprowadzić zmiany w dokumentach, imion neutralnych płciowo (nie wiem, czy takie są, a jeżeli już, to niewiele) oraz stosują neutralne końcówki czasowników, np. więłom, zrobiłom, zjadłom, poszłom, kupiłom, itd.

Nie wiem, jak do tego podchodzą językoznawcy, ale niektóre wydawnictwa publikują już książki z takimi właśnie formami; z reguły są one autorstwa osób niebinarnych i/lub piane z myślą o takich odbiorcach. Z tego, co się orientuję, rzecz dotyczy głównie powieści dla młodych dorosłych, czyli adresowanych do formalnie młodzieżowych czytelników i czytelniczek, ale poruszających bardzo poważne (i nierzadko bolesne) kwestie społeczne, w tym te związane z tożsamościami płciowymi oraz orientacjami seksualnymi. Wszystko to jest stuprocentowo zgodne z wolą osób autorskich (jeśli dana książka jest zagraniczna, formy niebinarne stosowane są oczywiście w przekładzie) oraz czytelniczych; te drugie mogą być jak najbardziej cispłciowe (czyli utożsamiać się z jedną płcią, tą określoną przy urodzeniu), ale że rozumieją zjawisko niebinarności, to logiczne, że chcą o nim czytać teksty napisane prawidłowo. I słusznie, bo język – nie tylko polski, ale w ogóle każdy – powinien dostosowywać się do rzeczywistości, w tym do wiedzy oraz świadomości społecznej, również w kwestiach płciowych.

Poza tym ewolucja języków jest czymś zupełnie naturalnym i koniecznym. Dzisiejsza polszczyzna znacząco przecież się różni, jeśli chodzi o słownictwo, składnię, gramatykę, interpunkcję oraz ortografię, od tej sprzed stu lat, zaś język polski używany przez, powiedzmy, rycerzy króla Jagiełły byłby dla nas prawdopodobnie niezrozumiały.

Ewolucja – a czasami wręcz rewolucja, bo wprowadzanie form niebinarnych może być za takową uznane – polega zresztą nie tylko na dodawaniu nowych słów lub form, ale też za zanikaniu starych lub zmianie ich znaczenia. Ostatnio zarysowuje się przykładowo – moim zdaniem, bardzo pozytywna – tendencja do nieużywania słów czy zwrotów uznawanych za obraźliwe czy uwłaczające określonym osobom albo, częściej, grupom. I tak, zamiast „karzeł” należy mówić/pisać: „osoba niskorosła” (choć powinno to, uważam, zależeć od kontekstu; dajmy na to, Peter Dinklage jest osobą niskorosłą, natomiast Jarosław Kaczyński karłem, nie pod względem wzrostu wszelako, lecz moralności politycznej).

Zmianie ulega również emocjonalne nacechowanie poszczególnych słów czy zwrotów. Z neutralnego może stać się negatywne, czego chyba sztandarowym przykładem jest „Murzyn” – przez wieki było to określenie czarnoskórego człowieka, w ostatnich wszakże latach uznane zostało za obraźliwe. Ewolucja ta również wynika z postępującego (inna sprawa, że zbyt wolno) rozwoju świadomości oraz wrażliwości społecznej, w tym wzrostu wyczulenia na rasizm czy nietolerancję – również w wymiarze stricte leksykalnym.

Jako obywatel polski i pisarz bardzo się cieszę, że w polszczyźnie procesy owe zachodzą. Nasz język musi być dostosowany do potrzeb wszystkich grup społecznych, nie może za to upowszechniać stosowania jako standardowe obraźliwych wobec jakiejkolwiek osoby słów, form czy zwrotów.